شاید باورش سخت باشد که تقریبا ۲۰ سال از تاسیس فیسبوک، اولین شبکه اجتماعی محبوب مردم جهان می‌گذرد و انگار همین دیروز بود که مفهوم «Friend» صرفا یک عنوان برای روابط معمول انسانی تلقی می‌شد، نه روشی برای ایجاد یک شبکه در شبکه‌های اجتماعی همچون فیسبوک! همچنین  یوتیوب، که توانست مسیر اشتراک‌گذاری و دسترسی به ویدیو را در فضای آنلاین تا حد ممکن آسان کند و یا شبکه اجتماعی توییتر که فقط ۱۰ سال از تاسیس آن می‌گذرد.

در این مقاله می‌خواهیم به بررسی مسیری که رسانه‌های اجتماعی در این ۲۰ سال طی کردند بپردازیم و ببینیم که در حال حاضر آمار استفاده از هر شبکه اجتماعی به چه صورت است.

تاریخچه شبکه‌های اجتماعی چیست؟

بررسی تاریخچه شبکه‌های جتماعی با نوآوری‌های مداوم آن، پیشرفت‌های فناوری و دگرگونی‌های حاصل از آن انجام می‌شود.

 سال‌های شروع

عناصر اولیه پلتفرم‌هایی که ما در حال حاضر می‌شناسیم در سال‌های ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰ پایه‌گذاری شدند.

سال ۱۹۷۱ – ری تاملینسون اولین ایمیل را ارسال کرد و این شروع بازار استفاده از پست الکترونیکی بود.

سال ۱۹۷۸ – BBS (سامانه تابلو اعلانات) برای آپلود و دانلود نرم‌افزار و داده‌ها، خواندن اخبار و ارتباط با کاربران آنلاین دیگر به بازار معرفی شد.

سال ۱۹۸۵ – شرکت AOL (America Online) پلتفرم پیام‌رسان و ارتباط کاربران آنلاین از طریق ایمیل تاسیس شد.

سال ۱۹۹۷ – Six Degrees از اولین پلتفرم‌های رسمی رسانه اجتماعی راه‌اندازی شد که در آن امکان ایجاد پروفایل برای کاربران، ایجاد شبکه و پیام‌رسانی وجود داشت.

در سال ۱۹۹۹ – سرویس Livejournal یکی از اولین پلتفرم‌های وبلاگ‌نویسی بود که کاربران در آن امکان به اشتراک گذاشتن اطلاعاتشان را با دوستانشان داشتند و در حال حاضر هم فعال می‌باشد.

 تولد شبکه‌های اجتماعی اصلی

بعد از ظهور موج اول شبکه‌های اجتماعی که در قسمت قبل مورد بررسی قرار گرفت، رشد رسانه‌های اجتماعی با شکل‌گیری پلتفرم‌هایی که در حال حاضر از آن‌ها استفاده می‌کنیم ادامه پیدا کرد. برای مثال شبکه اجتماعی Friendster از اولین‌ها بود که در سال ۲۰۰۲ شروع به کار کرد و این امکان را فراهم می‌کرد کاربران با دوستانشان تشکیل شبکه دهند، عکس‌های خود را منتشر کنند و در این پلتفرم با کاربران دیگر ارتباط برقرار کنند.

سال ۲۰۰۳ – شبکه LinkedIn برای برقراری روابط تجاری میان کاربران آنلاین در فضای کسب‌وکار تاسیس شد.

سال ۲۰۰۳ – Myspace به عنوان شبکه‌ای برای ایجاد پروفایل‌ شخصی، انتشار موزیک و وبلاگ‌نویسی به دنیای آنلاین معرفی شد که از همان نخست به یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد.

سال ۲۰۰۴ – Facebook توسط دانشجویان دانشگاه هاروارد تاسیس شد که در آن کاربران می‌توانستند با دوستانشان تشکیل شبکه دهند و افکار، اندیشه‌ها و خاطراتشان در آن به اشتراک بگذارند. در حال حاضر فیسبوک با حدود ۲.۹ میلیارد کاربر فعال در ماه، به عنوان محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در دنیا شناخته می‌شود. تصویر زیر نمونه‌ای از اولین پروفایل‌های فیسبوک را نشان می‌دهد.

سال ۲۰۰۵ – YouTube به عنوان اولین پلتفرم تصویری برای به اشتراک گذاشتن ویدیو شروع به کار کرد که کاربران می‌توانند در آن ویدیوهای خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. یکی از موسسین یوتیوب، جاوید کریم، اولین ویدیو به نام «من در باغ وحش» را در این پلتفرم بارگذاری کرد که هشت سال بعد بیش از ۲۸۷ میلیون بازدید داشت.

سال ۲۰۰۵ – Reddit پلتفرمی متن‌محور، برای بحث و گفتگو در مورد موضوعاتی میان افراد هم‌فکر شروع به کار کرد و به نوعی، اولین وب‌سایت جامعه‌محور محسوب می‌شد.

 عصر میکروبلاگینگ (بلاگ‌نویسی کوتاه)

سال ۲۰۰۶ – Twitter (که تحت عنوان X ریبرندینگ شد) قرار بود پلتفرمی مبتنی بر پیام کوتاه باشد که کاربران در آن اخبار روزمره‌ی خود را با دوستانشان به اشتراک بگذارند اما به بستری برای میکروبلاگینگ تغییر پیدا کرد.

سال ۲۰۰۷ – Tumblr یکی دیگر از پلتفرم‌های میکروبلاگینگ بود که میان افرادی که خواهان جایگاه اجتماعی بودند بسیار محبوب شد و ظرف دو هفته حدود ۷۵۰۰ کاربر جذب کرد و در حال حاضر، بستری برای حدود ۵۰۰ بلاگ می‌باشد.

عصر تصویر و موبایل

یکی از رویدادهای مهم در تاریخ رسانه‌های اجتماعی در سال ۲۰۰۷ بود، زمانی که اولین سری آیفون وارد بازار شد. تکنولوژی پلتفرمی آیفون سبب شد که مسیر رویدادهای آینده برای سوشال مدیا هموار شود چرا که مردم می‌توانستند در هر زمان و مکانی با موبایل خود به رسانه‌های اجتماعی دسترسی داشته باشند.

در همین دوران ما شاهد شکل‌گیری پلتفرم‌هایی بودیم که جلوه‌های بصری و تصویر را در اولویت خود قرار می‌دادند.

اینستاگرام اولین اپلیکیشن سوشال مدیا در iOS و اولین پلتفرمی بود که صرفا برای موبایل ایجاد شده بود و دومین پلتفرم عکس محور بود و توانست ظرف یک هفته ۱۰۰ هزار و در هشت ماه ۵ میلیون کاربر را جذب کند. در حال حاضر اینستاگرام ماهانه ۲ میلیارد کاربر فعال در سطح جهان دارد. بازاریابان رسانه‎‌های اجتماعی مدعی هستند در حال حاضر این پلتفرم بیشترین ROI (نرخ بازگشت سرمایه) و بالاترین نرخ تعامل کاربران را دارد.

تصویر زیر اولین طراحی پروفایل کاربران در اینستاگرام را نشان می‌دهد.

از سال ۲۰۰۷ تا امروز ما شاهد شکل‌گیری و پیش‌رفت الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی بودیم که بر اساس تجربیات شخصی هر کاربر و علایق آن‌ها، بسته به نوع آن رسانه‌ی اجتماعی، محتوای شخصی‌سازی شده در دسترس کاربران قرار می‌دهد. در ادامه به تاریخ رویدادهای مهم در این حوزه می‌پردازیم.

سال ۲۰۱۰ – Pinterest به عنوان پلتفرم عکس محور برای بارگذاری و دخیره کردن عکس و استفاده از آن‌ها به عنوان مود بورد (Mood Board) تاسیس شد.

سال ۲۰۱۱ – Snapchat مثل اینستاگرام به عنوان شبکه اجتماعیِ‌ موبایل محور فعالیت خود را شروع کرد و اساس آن محتوای زودگذر و محو شونده بود.

سال ۲۰۱۱ – Google+ آغاز به کار کرد و هدف آن ایجاد دایره‌ای از دوستان توسط کاربر و به اشتراک گذاشتن محتوای اختصاصی برای آن‌ها بود. فعالیت گوگل پلاس تا سال ۲۰۱۸ ادامه داشت.

سال ۲۰۱۱ – Keek یک سرویس سوشال مدیای ویدیو محور دیگری بود که برای موبایل طراحی شده بود و در زمان اوج خود حدود ۴۵ میلیون کاربر داشت.

سال ۲۰۱۱ – Twitch پلتفرم پخش زنده بازی‌های ویدیویی، در این سال فعالیت خود را شروع کرد.

سال ۲۰۱۲ – فیسبوک اینستاگرام را خرید.

سال ۲۰۱۳ – Vine سرویس اشتراک‌گذاری ویدیوهای کوتاه برای کاربران موبایل راه‌اندازی شد. تفاوت واین با یوتیوب و کیک در کوتاه بودن محتوای ویدیویی بود. Vine توانست بر فرهنگ عمومی مردم تاثیر زیادی بگذارد.

سال ۲۰۱۳ – YikYak به عنوان پیام‌رسان محلی دانش‌آموزان راه‌اندازی شد اما به دلیل افت تعداد کاربرانش در سال ۲۰۱۷ تعطیل شد.

سال ۲۰۱۴ – Musical.ly برای ویدیوهای کوتاه لیپ‌سینک (لب‌زنی یا لب‌آهنگ) راه‌اندازی شد.

سال ۲۰۱۵ – Discord پلتفرم پیام‌رسان متنی و صوتی برای گیمرها شروع به فعالیت کرد.

سال ۲۰۱۶ – TikTok در این سال در چین راه‌اندازی شد و به عنوان پلتفرم محتوای ویدیویی کوتاه توانست میلیون‌ها کاربر را جذب کند.

سال ۲۰۱۷ – تیک‌تاک اواخر سال ۲۰۱۷ فعالیتش را در امریکا شروع کرد و از آن زمان کاربرانش به ۱۷۰ میلیون نفر رسید. بعد ازینکه در سال ۲۰۱۷ سرویس Vine تعطیل شد، تیک‌تاک به عنوان برترین پلتفرم محتوای ویدیویی کوتاه شناخته شد. طبق گزارش تهیه شده توسط هاب‌اسپات ۷۳ درصد کاربران تیک‌تاک از نسل زد هستند.

سال ۲۰۱۷ –ByteDance، شرکت مالک تیک‌تاک، سرویس Musical.ly را خرید و با تیک‌تاک ادغام کرد.

سال ۲۰۲۰ – Clubhouse سرویس چت صوتی راه‌اندازی شد. در ابتدا استفاده از آن فقط از طریق دعوت دوستان امکان‌پذیر بود اما در زمان همه‌گیری کرونا محبوبیت آن به شدت افزایش پیدا کرد و با کاهش یافتن مقررات حفظ فاصله اجتماعی، تعداد کاربران فعال کلاب‌هاوس هم ریزش کرد.

سال ۲۰۲۰ – BeReal که پلتفرمی برای به اشتراک گذاشتن تصاویر ویرایش نشده بود، تاسیس شد و هدف آن نمایش دادن واقعیت زندگی کاربران بود.

سال ۲۰۲۳ – شرکت متا (فیسبوک سابق) از Threads که شبکه اجتماعی مبتنی بر متن است رونمایی کرد.

مسیر تکامل شبکه‌های اجتماعی در آینده

در مسیر پیش‌رفت رسانه‌های اجتماعی، نقاط عطف تکامل هرکدام از پلتفرم‌ها برای زمانی است که برای توسعه‌ی سرویس خود از ویژگی‌ها و امکانات رقبایشان استفاده می‌کنند. برای مثال فیسبوک امکان گذاشتن «عکس» را اضافه کرد، یا اینستاگرام «استوری» را از اسنپ‌چت الهام گرفت و توییتر ویژگی فضای چت صوتی را بعد از کلاب‌هاوس به پلتفرم خود افزود.

همچنین نمی‌توان فراموش کرد که رشد سوشال مدیا به عنوان فضایی برای مارکتینگ این فرصت را به بیزنس‌ها داد که بتوانند از آن برای برندینگ، جذب مخاطب و افزایش فروش استفاده کنند.

۱. رسانه‌های اجتماعی تبدیل به موتور جستجو می‌شوند

۳۱ درصد از کاربران شبکه‌های اجتماعی از آن برای جست‌وجوی پاسخ سوالات خود استفاده می‌کنند و حدود یک چهارم کاربران بین ۱۸ تا ۵۴ سال، سرچ در رسانه‌های اجتماعی را ترجیح می‌دهند.

یکی از مدیران ارشد گوگل به این مورد اشاره می‌کند که موتور جستجو نقشه گوگل بخشی از کاربران خود، به خصوص کاربران نسل زد (Gen Z) را از دست داده است، برای مثال آن‌ها معمولا برای جستجوی مکان‌های موردنظرشان از تیک‌تاک و اینستاگرام استفاده می‌کنند.

نکته‌ای برای بازاریابان: با افزایش جستجو در سوشال مدیا، برندها باید از این فرصت استفاده کنند و با استفاده از هشتگ‌های مرتبط، نام کاربری و پروفایل قابل شناسایی، مسیر را برای مصرف‌کنندگان هموار کنند تا بتوانند آن‌ها را به راحتی پیدا کنند.

۲. خرید در رسانه‌های اجتماعی، مرزی جدید در تجارت الکترونیک

یکی از بزرگ‌ترین موج‌های متحول‌کننده سوشال مدیا، خرید محصول از طریق آن است. مصرف‌کنندگان از تمام نسل‌ها از محصولات موجود در پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی بازدید و از آن‌ها خرید می‌کنند و رهبر این تغییرات نسل Y و نسل Z هستند. بازاریابان سوشال مدیا پیش‌بینی می‌کنند در سال ۲۰۲۳ خرید محصولات از طریق پلتفرم‌های اجتماعی افزایش خواهد یافت و کسب‌وکارها می‌گویند فروش آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی رشد قابل توجهی داشته است.

نکته‌ای برای بازاریابان: باتوجه به اینکه مصرف‌کنندگان از رسانه‌های اجتماعی به عنوان موتور جستجو برای پیدا کردن محصولات مورد نظرشان استفاده می‌کنند، بهتر است برندها از فروش در سوشال مدیا استقبال کنند و در نظر داشته باشند که ابزارهای ارائه شده توسط این پلتفرم‌ها راهی برای تسهیل خرید مصرف‌کنندگان است.

۳. خدمات مشتریان رسانه‌های اجتماعی

مصرف‌کنندگان پس از خرید محصول در رسانه‌های اجتماعی، به همان پلتفرم برای استفاده از خدمات مشتریان مراجعه می‌کنند و به علت بالا رفتن اهمیت این موضوع، ۷۶ درصد از بازاریابان ترجیح می‌دهند خدمات پس از فروش را در سوشال مدیا پیاده‌سازی کنند.

نکته‌ای برای بازاریابان: برای ارائه خدمات مشتریان در رسانه‌های اجتماعی، معمولا بازاریابان این سرویس را یا به یک نماینده اختصاصی واگذار می‌کنند یا به بازاریابی که مسئولیت مدیریت و نظارت بر آن پلتفرم را دارد.

سخن نهایی

رسانه‌های اجتماعی همیشه و همیشه در حال رشد و تکامل هستند و بر نحوه شکل‌گیری روابط اجتماعی و ارتباطات جهانی تاثیر می‌گذارند و سبب جهت‌دهی به جنبش‌های اجتماعی شده‌اند و این تکامل فرصت‌های جدیدی را برای بازاریابان و کسب‌وکارها به ارمغان می‌آورد.